Glasačka kutija
Parlamentarni izbori u Crnoj Gori održavaju se krajem avgusta, ali brojevi potencijalnih glasova koji mogu dospjeti u glasačke kutije se već sada ne poklapaju.
Kada se otvore glasačka mjesta u Crnoj Gori sljedećeg mjeseca više od 50.000 „fantomskih glasača“ imaće pravo glasa; u nekim opštinama broj registrovanih glasača je veći od broja stanovnika; više od pola imena u biračkim spiskovima se vodi na adresama bez imena ulice i broja (BB).
Ovo su glavni nalazi istraživanja sprovedenog od strane Mreže za istraživanje kriminala i korupcije – LUPA i Balkanske mreže za istraživačko novinarstvo – BIRN, koji dodatno pojačavaju bojazan od moguće izborne prevare. Izbori se ionako održavaju u stanju duboke polarizacije društva u ovoj najmanjoj republici bivše Jugoslavije.
„Veoma je važno da političke stranke i nevladine organizacije koje prate izbore izvrše kontrolu biračkog spiska kako rezultate izbora niko ne bi osporavao“, kaže Boris Raonić, predsednik Građanske alijanse, organizacije koja se bavi promocijom ljudskih prava i vladavine prava u Crnoj Gori.
„Vlasti moraju ukloniti svaku sumnju u pogledu postojanja fantomskih glasača“, izjavio je Raonić za LUPA/BIRN.
Podaci se ne poklapaju
Izbori u Crnoj Gori su zakazani za 30. avgust, a Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore je 22. juna ove godine objavilo da se u biračkom spisku nalaze imena 541.232 glasača.
Međutim, brojke koje objavljuju državni organi protivurječe jedni drugima.
Na početku godine, prema podacima zavoda za statistiku MONSTAT, broj stanovnika Crne Gore je iznosio 621.873. Ovaj broj uključuje i 36.769 djece do četiri godine starosti, oko 15.000 djece od 5-6 godina, i 67.166 djece starosti od 7 do 15 koja su upisana u škole u školskoj 2019-2020 godini.
Kada se tome doda i oko 14.000 osoba starosti od 16 do 18 godina, prema podacima MONSTAT-a, dolazi se do zaključka da u Crnoj Gori živi oko 133.000 osoba ispod 18 godina starosti, koje po zakonu nemaju pravo glasa.
To znači da u Crnoj Gori ima približno 52.294 glasača preko ukupnog broja odraslih (punoljetnih) osoba.
Da zabuna bude još veća potrudit će se ministar unutrašnjih poslova Mevludin Nuhodžić, koji je 14. jula izjavio da u Crnoj Gori ima prijavljeno prebivalište 678.178 njenih državljana ne računajući strance.
Ali to nije sve. Analiza dostupnih podataka pokazuje da u nekim od 24 opštine u Crnoj Gori broj registrovanih glasača je veći od broja stanovnika. U nekim oblastima birački spiskovi se ne poklapaju sa prijavljenim brojem djece predškolskog uzrasta, djece školskog uzrasta i odraslih, što dodatno pojačava bojazan od postojanja takozvanih fantomskih glasača.
Ustav Crne Gore daje pravo glasa svim građanima koji su napunili 18 godina i imaju prebivalište u Crnoj Gori najmanje dvije godine prije dana izbora. Uslov glasanja vezan za prebivališteje rijetkost u Evropi; opozicija navodi da je osmišljen kako bi se spriječilo glasanje značajnog broja državljana Crne Gore koji žive u susjednoj Srbiji, a koji su, prema opozicionim tvrdnjama, većinski nenaklonjeni vladajućoj Demokratskoj partiji socijalista(DPS).
DPS se bez prekida nalazi na vlasti još od raspada socijalističke Jugoslavije prije tri decenije. Zapravo stranka je nastavak komunističke partije koja je na vlasti još od kraja Drugog svetskog rata.
Opozicija je već dizala glas zbog kontradiktornih podataka i brojki ali Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) odbacuje optužbe o zloupotrebama i tvrdnje o postojanju „fantomskih glasača“. MUP nije odgovarao na upite LUPA/BIRN-a da pruži objašnjenja koja se tiču podataka o biračkom spisku za potrebe ovog članka.
“Fantom birači” u Crnoj Gori
Glasači iz dijaspore
Fantomski glasači koje je otkrila LUPA/BIRN imaju najveću koncentraciju u opštinama Petnjica, Plav, Gusinje i Ulcinj, gdje je broj upisanih birača veći od broja stanovnika (opštine označene crvenom bojom na mapi).
Opštine označene žutom bojom (vidi mapu) su one u kojima ima znatno više upisanih birača nego odraslih punoljetnih stanovnika. U primorskim opštinama živi i veći broj stranaca, pa je stoga tamo još veća razlika između broja birača i broja stanovnika.
Opštine Petnjica, Plav, Gusinje i Ulcinj poznate su po velikoj dijaspori koja živi u Zapadnoj Evropi, posebno u Luksemburgu, kao i u Sjedinjenim Američkim Državama.
Opozicione stranke i nevladin sektoroptužuju vlast da građane iz dijaspore namjerno ostavlja na biračkim spiskovima i da ih tretira kao sigurne glasove za DPS. Interesantno je da je iz sadašnjeg Zakona o registrima prebivališta i boravišta uklonjena ranija odredba prema kojoj se oni koji žive u inostranstvu automatski brišu iz biračkih spiskova.
Kritičari kažu da nije nikakvo iznenađenje što je nacionalni avio-prevoznik Crne Gore najavio ponovno uspostavljanje avio linije za Luksemburg u drugoj polovini jula.
Oni optužuju DPS da selektivno primenjuje pravilo o prebivalištu tako što glasače DPS-a koji žive u inostranstvu ostavlja na spiskovima dok iz njih briše opozicione glasače.
Prema najnovijim podacima, let iz Luksemburga je ipak otkazan zbog pandemije.
U 2013. godini se pojavio audio snimakna kojem se čuje, kako se tvrdi, poslanica DPS-a Daliborka Pejović kako govori o brisanju stotina glasača iz lokalnog biračkog spiska u Herceg Novom zbog toga što „ogromna većina njih glasa protiv nas.“ To bi doprinijelo projektovanju„povoljnog rezultata na izborima“ kako je rekao glas sa audio snimka.
Pejović je izjavila kako nema ničeg nezakonitog u onome što je rekla. Nadležni državni organi nikada nisu istražili slučaj.
Opada broj stanovnika, raste broj glasača
Dodatna analiza popisa stanovništva u Crnoj Gori iz 1991, 2003. i 2011. godine (prikazano na tabeli) i podataka Zavoda za statistiku pokazuje još neke čudne trendove.
Iako je broj stanovnika Crne Gore porastao za manje od 7.000 [1,11 posto] od 1991. godine, broj birača je porastao za skoro 138.000 [34,33 posto] u istom periodu.
Istovremeno je broj državljana Crne Gore koji živi u ovoj zemlji opao za 19.429 [3,30 posto] po podatku iz 2018. godine. Takođe, broj novorođenih je znatno opao, dok je broj umrlih rastao.
Zanimljivo je da je broj novih glasača naglo porastao između 1991. i 1992. godine i ponovo između 2004. i 2006. godine. Ovaj porast podudara se sa održavanjem dva referenduma – na prvom 1992. god. se odlučivalo da se ostane u zajednici sa Srbijom a na drugum 2006. god. da se ta zajednica napusti. Oba referenduma su pratile optužbe za namještanje rezultata.
Podaci MONSTAT-a i MUP-a
„Procjena nekih političkih faktora i analize zvanične statistike ukazuju na postojanje desetina hiljada fantomskih glasača“, izjavila je Ines Mrdović, savjetnik za pravna pitanja NVO Akcija za socijalnu pravdu.
„To dovoljno opravdava bojazan o široko rasprostranjenim manipulacijama koje su moguće na izborima u avgustu. Domaći i međunarodni posmatrači često upozoravaju na problem i zahtijevaju uklanjanje fantoma sa biračkih spiskova kao jedan od preduslova za poštene i slobodne izbore“, kaže Mrdović u izjavi za LUPA/BIRN.
„Vlast nikada nije iskazala spremnostda se stanje sa spiskom zaista i uredi, prosto zato što niko ne siječe granu na kojoj sjedi.“
Ono što dodatno stvara zebnju je izuzetno visok broj glasača koji su u biračke spiskove upisani na BB adresama.
Momčilo Koprivica, poslanik opozicione Demokratske Crne Gore, alarmirao je javnost u oktobru 2019. godine sa otkrićem da je nevjerovatnih 278.820 glasača registrovano sa takozvanim BB adresama, koje označavaju adrese bez naziva ulice i broja stana/kuće . Koprivica je upozorio da je takvo stanje i netransparentnost idealno za zloupotebe. Ukupan broj birača u tom trenutku je bio 532.599.
Vlada je priznala navedene brojke ali je odbacila bojazni o zloupotrebama navodeći da BB adrese ne mogu imati uticaj na rezultate izbora.
Podaci iz biračkog spiska
Izvori: Ministarstvo unutrašnjih poslova, Zavod za statistiku Crne Gore, Ministarstvo obrazovanja, UNICEF, Demokrate Crne Gore.
Autori: Stanko Radulović, Jovo Martinović i Vladimir Otašević